همه چیز درباره شورا
در راستای مشارکت توده مردم مسلمان ایران در تعیین سرنوشت خویش، امام خمینی (ره) در نهم اردیبهشت ماه 1358، فرمان تاریخی خویش را مبنی بر تثبیت حاکمیت ملت ایران بر سرنوشت خویش و تشکیل شوراهای اسلامی به شورای انقلاب، اعلام کرد: در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش که از ضرورتهای نظام جمهوری اسلامی است. لازم می دانم بی درنگ به تهیه آییننامه اجرایی شورا، برای اداره امور محل شهر و روستا در سراسر ایران اقدام و پس از تصویب به دولت ابلاغ نمایید تا دولت بلافاصله به مرحله اجرا درآورد.(بخشی از پیام امام خمینی (ره) در تاریخ 9/2/58)
مفهومشناسی شورا
واژههای«تشاور»«مشاوره» و«مشورت»؛ همگی به معنای استخراج رأی درست به واسطه مراجعه برخی به برخی دیگر است و«شورا» امری است که درباره آن«مشورت» صورت می پذیرد و«شور» از«شدت العسل» مشتق شده و وقتی است که عسل از محل اصلیاش بیرون آورده شود و استخراج گردد. «مشورت» یعنی مشورت و کنکاش کردن، رأی زدن با هم، سگالیدن با یکدیگر و بیرون آوردن عسل و چیدن آن از لانه زنبور. عسل را وقتی از کندو استخراج می کنند، باید خیلی آهسته و با لطایفالحیل عمل کنند که زنبورها تحریک و متواری نشوند تا کمکم عسل را بیرون بیاورند؛ به نظر می رسد افرادی که می خواهند به شور بنشینند باید احساسات شان تحریک نشود و در مورد یک مسأله با قدرت فکری، رأی قاطعی که در سرنوشت یک خانواده یک محل و یک کشور مؤثر است اتخاذ کنند.
جایگاه شورا در قرآن و سیره
قرآن کریم در آیات مختلف نمونههای شاخصی از مشورت شخصیت های تاریخی را نقل کرده که نشانه رواج آن در میان ملل و اقوام مختلف است. در قرآن، از مشورت ملکه سبا با سران کشور، مشورت زن و شوهر در امور خانوادگی، مشورت مؤمنان با هم، و مشورت پیامبر اکرم(ص) با اصحاب و یاران سخن گفته است. در اهمیت مشورت و شورا، همین بس که رسول خدا(ص) و اولیای الهی، با وجود عصمت و اتصال به منبع لایزال وحی الهی و قوه تفکر و تعقل نیرومندشان به مشورت میپرداختند. سیره عملی پیامبر اکرم (ص) و معصومین(ع) همه بیانگر تأکید خاص ایشان در به جا آوردن این سنت حسنه در جامعه اسلامی است.
هرکه بی مشورت کند تدبیر
غالبش بر هدف نیاید تیر(سعدی)
جنگ احد
پیامبر اکرم(ص) پیش از آغاز جنگ احد، در چگونگی مواجهه با دشمن با یاران خود مشورت کرد و نظر اکثریت بر این شد که اردوگاه، دامنه کوه احد باشد و دیدیم که این نظر محصول رضایتبخشی نداشت و به شکست منجر شد. قرآن کریم می فرماید: باز هم با آنان مشورت کن، هر چند نتیجه مشورت در پارهای از موارد، سودمند نباشد؛ زیرا منافع آن به مراتب بیشتر از زیان های آن است و آثار پرورشی و شخصیتی آن بیشتر است. با این حال مسلّم است که پیامبر هرگز در احکام الهی با مردم مشورت نمی کرد و در این موارد تابع وحی بود. پیامهای آیه 159 سوره مبارکه آلعمران:
- ارزش مشورت را با ناکامیهای موسمی نادیده نگیرید.
- در مشورت، تفقد، شکوفایی استعدادها، شناسایی دوستان از دشمنان، گزینش بهترین رأی، ایجاد محبت و علاقه و درس عملی برای دیگران نهفته است.
- در کنار فکر و مشورت، توکل بر خدا فراموش نشود؛ خواه به نتیجه برسیم یا نرسیم.
رسول اکرم(ص) با مشورت کردن، از یکسو مسلمانان را متوجه اهمیت شورا می کرد و از سوی دیگر، به آنان می آموخت که بدین روش عمل کنند و مشورت را به عنوان یک اصل و قسمتی از برنامه حیات اجتماعی خویش قرار دهند. پیامبر(ص): «ای علی! هیچ پشتیبانی مطمئن تر از مشورت کردن در کارها نیست.»
مشورت کن با گروه صالحان
بر پیمبر امر شاورهم بدان
«امرهم شورا» برای این بود
کز تشاور سهو و کژ کمتر رود(مولوی)
امام علی(ع) و امر شورا
در الگوی حکومتی امام علی(ع) جایگاه مردم و پاس داشت حقوق فردی و اجتماعی آنان از سوی حاکمیت اسلامی از مهم ترین مؤلفه های مورد توجه است. در نگاه ایشان، این عامه مردم هستند که می توانند در شرایط سخت و ناگوار، نقطه اتکای حکومت باشند. آری حضرت در صحنه های مختلف بایاران خود مشورت می کرد و از آنان نظر می خواست و می فرمود: «از گفتن سخن حق و یا مشورت عدالتآمیز خودداری نکنید».
نهروان و تصمیم شورایی
زمانی که حضرت علی(ع) و یارانش برای رفتن به صفین و جنگ با شامیان مهیا شده بودند، خبر کشته شدن«عبدالله بن جناب بن ارث» و همسر باردارش و چند زن دیگر به دست خوارج به علی(ع) و یارانش رسید. علی(ع)، «حارث بن مروه» را برای تحقیق فرستاد. با کشته شدن حارث بن مروه به دست خوارج، اصحاب امام(ع) نزد ایشان آمدند و نظر خود را درباره یکسره کردن کار خوارج و پیکار با آنان اعلام کردند. علی(ع) نیز قبول کرد و به نهروان رفت تا فتنه خوارج را سرکوب کند.
شورا در قانون
اصل هفتم قانون اساسی: طبق دستور قرآن کریم: «وامرهم شوری بینهم» و«وشاورهم فی الأمر»، شوراها، مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظائر این ها از ارکان تصمیمگیری و اداره امور کشورند.
اصل یک صدم قانون اساسی: برای پیشبرد سریع برنامههای اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی، اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت میگیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می کنند.
رهبر معظم انقلاب: «مردمسالاری دینی برخلاف دموکراسی های ریاکار و عوامفریب، نظام خدمترسانی خالصانه و بی منت است، خدمت از سر ادای وظیفه و همراه با پاکدستی و پاکدامنی!»(بخشی از پیام مقام معظم رهبری، 5/2/82)
مقام معظم رهبری: خدای متعال را شکرگزاریم که در انتخابات شوراها یک نهاد دیگر برای خدمت به مردم تأسیس شد و ملت ایران یک گام دیگر به تحقق کامل قانون اساسی مترقی جمهوری اسلامی نزدیک گشت. از صمیم قلب آرزو می کنم که شوراهای اسلامی شهر و روستا بتواند در سمت اهداف والا و انقلابی بنیانگذار نظام اسلامی تلاش و فعالیت کند و در چارچوب تکالیف قانونی خود به رفع مشکلات مردم بپردازد. بر دولت و مسئولان محترم هم لازم است که از این امکان گرانبها برای جلب مشارکت مردم در اموری که به شوراها محول شده است به سود کشور و ملت حداکثر استفاده را بکنند.
(بخشی از پیام مقام معظم رهبری، 8/2/78)
آیت الله طالقانی: «نظام شورایی که در اسلام بدان اشاره شده است به مراتب از دموکراسی غربی بالاتر و بهتر است؛ چرا که در نظام شورایی مردم با دخالت در سرنوشت خویش، حق نظارت بر مجموعه سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها را دارند و این اصل مسلم اسلامی است که هر شهروندی می تواند به کارگزاران مطالبی را پیشنهاد دهد».
